Κείμενο της Φαίης Ζήκα, για τον κατάλογο της έκθεσης "Απουσία"
Αν το ον και η ουσία συνιστούν το κατ'εξοχήν ερευνητικό πεδίο της φιλοσοφίας, τα παράγωγα παρόν/απόν, παρουσία/απουσία χαίρουν εξίσου μεγάλης σημασίας. Αν η ουσία είναι κατά παράδοση κρυμμένη και συνιστά αντικείμενο επιστημονικής και μεταφυσικής αναζήτησης, η παρουσία είναι η ενέργεια ή η κατάσταση εμφάνισης του όντος, ενώ η απουσία η κατάσταση αφάνειας ή της εξαφάνισής του. Σε αντίθεση με το κενό ή την ανυπαρξία, η απουσία προϋποθέτει ένα ον. Η αναζήτησή του, η ακύρωση δηλαδή της απουσίας, συνιστά το σύνηθες ερέθισμα για μια φιλοσοφική πορεία. Ακόμη και η ετυμολογία της α-λήθειας παραπέμπει στην ανάσυρση του όντος από τη λήθη, δηλαδή σε μια διαδρομή από την απουσία στην παρουσία.
Η ένταση που δημιουργείται από την απουσία λειτουργεί ποικιλοτρόπως. Το απ-όν μπορεί να σταθεί ως πόλος έλξης, παροτρύνοντας συναισθήματα όπως η νοσταλγία ή ο έρως· η δυνατότητα ανάκτησής του ανοίγει το δρόμο για το ταξίδι της επιστροφής ή την αναζήτηση του άλλου ή του όντος. Από την άλλη, το κενό που αφήνει η απουσία, και η πιθανότητα ματαίωσης της ακύρωσής της, προκαλούν αισθήματα έλλειψης, στέρησης και απώλειας, τα οποία οδηγούν σε μελαγχολία, απελπισία και πένθος.
Οι λέξεις, τα σύμβολα, οι εικόνες δεν είναι άλλο από αναπαραστάσεις πραγμάτων, στέκουν αντί του όντος, συνήθως εν τη απουσία του. Η γλωσσική ή η οπτική εικόνα παίρνουν τη θέση του ανθρώπου ή του αντικειμένου που ονομάζουν, περιγράφουν ή απεικονίζουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι μια λέξη ή ένα πορτραίτο δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν μπροστά στο αντικείμενο ή το άτομο που ονομάζουν ή αναπαριστούν· η λειτουργία τους όμως ολοκληρώνεται όταν το ίδιο το πράγμα ή το μοντέλο απουσιάζει. Η γλώσσα και η εικόνα έχουν τη δύναμη να καταστήσουν το απόν παρόν, άρα να ακυρώσουν την απουσία. Η εικαστικός Κωνσταντίνα Κατρακάζου καταπιάνεται όμως με μια άλλη, πιο δύσκολη πτυχή του ζητήματος: ψηλαφεί τις δυνατότητες να καταστήσει την ίδια την απουσία παρούσα.
Φαίη Ζήκα, Φιλόσοφος, Καθηγήτρια ΑΣΚΤ